บันไดขั้นที่ ๓๓ เห็นอริยสัจ
พระพุทธองค์ทรงพบว่า พื้นฐานตามความจริงของชีวิตแล้วชีวิตทุกคนเป็นทุกข์ แต่ไม่รู้ เหมือนคนพิการหมดเมือง เลยไม่ทราบว่า คนที่เป็นคนสมบูรณ์นั้นเป็นอย่างไร มหาบุรุษเป็นอย่างไรแต่อย่างไรก็ตาม คนมีบัญญา ยิ่งอายุมากยิ่งรู้ตัวว่าเป็นทุกข์ ซึ่งได้เพียงรู้ แต่ไม่เห็น จึงไม่รู้จะแก้อย่างไร
ทุกข์มี ๒ ลักษณะ
๑. สภาวทุกข์ ได้แก่ ความทุกข์อันเป็นสภาพธรรมดาของสัตว์ ซึ่งเมี่อเกิดแล้วต้องมีทุกข์ คือ ทุกข์เพราะเกิด แก่เจ็บ ตาย
๒. ปกิณณกทุกข์ คือ ทุกข์จร อันเกิดจากจิตใจหย่อนสมรรถภาพ ไม่อดทนต่อการกระทบกระทั่งของเหตุ
ภายนอก ซึ่งมีอาการ 8 อย่างด้วยกัน
(๑) โสกะ คือ ความโศกเศร้า แห้งใจ
(๒) ปริเทวะ คือ ความครํ่าครวญรำพัน
(๓) ทุกฃะ คือ ความทุกขกาย
(๔) โทมนัส คือ น้อยไจ
(๕) อุปยสะ คือ ความท้อใจ ตรอมใจกลุ้มใจ
(๖) อัปปิเยหิ ลัมปโยคะ คือ ความประสบสิ่งอันไม่เป็นที่รัก ชังหน้า
(๗) ปีเยหิ วิปปโยคะ คือ ความพลัดพรากจากสิ่งที่รักและเป็นห่วง
(cr)อาลภะ คือ ปรารถนาสิ่งใดแล้วไม่ได้ตามนั้น
พระพุทธองค์ทรงรู้วิธืแก้ไขทุกข์ทุกอย่าง จึงทรงสั่งสอนอบรม เคี่ยวเข็ญให้เราทำตามมงคลชีวิตมาเป็นขั้นๆ เพื่อกำจัดทุกข์อันเกิดจากกิเลสมาเป็นลำดับ
ผลจากการบำเพ็ญตบะเพื่อเผากิเลสในรูปแบบต่าง ๆ ให้วอดวายด้วยการอยู่ธุดงค์ และอินทรียสังวรเป็นประจำ และปลูกฝังคุณธรรมต่างๆ ลงไปด้วยการประพฤติพรหมจรรย์ เช่นงดเสพเมถุน บรรพชา บำเพ็ญเพียรสมาธิต่อเนื่องกันตลอดชีวิตและปฏิบัติมรรคมีองค์ ๘ ในที่สุด ผลแห่งความเพียรก็ออก คือเห็นอริยสัจ พ้นทุกข์ ก้าวเข้าสู่ความสุขอันแท้จริงตามพระบรมศาสดา
อริยสัจ แปลได้หลายนัย คือ (๑) ความจริงอันประเสริฐ(๒) ความจริงของท่านผู้ประเสริฐ (๓) ความจริงอันทำให้บุคคลเป็นผู้ประเสริฐ
ความหมายของเห็นอริยสัจ ก็ คือ เห็นความจริงอันประเสริฐที่ทำให้ผู้นั้นพ้นทุกข์ได้ ได้แก่ เห็นทุกขอริยสัจ สมุทัย อริยสัจ นิโรธอริยสัจ และมรรคอริยสัจ
อริยสัจ ๔ ประการ เป็นหัวใจ หรือแม่บทของพระพุทธศาสนา เพราะเมื่อเห็น-รู้อริยสัจแล้ว จึงเป็นเหตุให้รู้อย่างอื่นตามมา
