อรรถกถา อรัญญชาดก
ว่าด้วย การเลือกคบคน
ณ พระวิหารเชตวัน พระศาสดาทรงเอ่ยถึงหญิงอ้วนผู้หนึ่ง โดยมีใจความว่า
ในอดีตกาล สมัยพระเจ้าพรหมทัตครองราชสมบัติอยู่ในนครพาราณสี พระโพธิสัตว์ ได้ถือกำเนิดในตระกูลพราหมณ์เมื่อเติบใหญ่ได้เข้าเรียนศิลปศาสตร์ในเมืองตักกศิลา เมื่อจบการศึกษาได้แต่งงาน จนกระทั้งมี บุตรด้วยกันหนึ่งคน ต่อมาไม่นานภรรยาได้ถึงแก่กรรม จากนั้นพระโพธิสัตว์ได้พาบุตรออกบวชเป็นฤาษีอยู่ในหิมวันตประเทศ
จนกระทั่งหลายปีผ่านไป วันหนึ่ง ฤๅษีผู้พ่อออกไปหาผลหมากรากไม้ ปล่อยให้บุตรชายของตนอยู่ในอาศรม เพียงคนเดียว เวลาผ่านไปไม่นาน จู่ๆก็มีเสียงของหญิงสาวปรากฏขึ้น
"มีใครอยู่ไหม? มีใครอยู่ไหม?" เมื่อได้ยินดังนั้น ฤๅษีผู้เป็นบุตรชาย เดินออกไปข้างนอกอาศรม ก่อนจะพบเจอเข้ากับหญิงสาวที่ยืนอยู่ตรงหน้า "เธอมีปัญหาอะไรหรือ ทำไมเข้ามาในป่าลึกเช่นนี้" "เอ่อ...พอดีฉันนั้นหนีมาโจรมา แล้วที่นี่ที่ไหนหรือเจ้าคะ" "อ่อ ป่าหิมพานต์น่ะ" "อย่างนั้นหรือเจ้าคะ พระคุณเจ้าขออะไรอย่างหนึ่งได้ไหมเจ้าคะ" "อะไรหรือ" "คือ ขอเข้าไปด้านในได้ไหม คือว่าข้างนอกนั้นหนาว" "ได้สิ" ลูกชายท่านฤๅษีตอบตกลงทันที
จากนั้นก็เข้าไปอาศรม หญิงสาวประเล้าประโลม จนฤๅษีหนุ่มใจอ่อน จึงได้เอ่ยว่า "ท่านออกจากป่าไปอยู่ในเมืองกันเถิด" ด้วยความเสน่หา ก็ตอบตกลงทันที "แต่ก่อนจะออกไปจากที่นี่ พี่ขอบอกกับพ่อก่อนได้ไหม"
ทั้งสองพากันมานั่งรอฤๅษีผู้พ่อจนกระทั่งกลับมายังที่พักก่อนจะเดินตรงเข้าไปหาพ่อของตน จากนั้นก็เอ่ยว่า "ลูกจะขอออกจากป่าแล้วเข้าไปอยู่ในเมือง" "ทำไม่ถึงเอ่ยเช่นนี้" "ลูกตกหลุ่มรักหญิงสาวคนหนึ่ง เลยอยากจะใช้ชีวิตกับคนนี้ ลูกควรจะทำตัวอย่างไร"
"ฟังนะ ใครที่เจ้ารู้จัก สามารถรับและอดทนในความเป็นของตัวเองของลูกได้ เมื่อทำผิดพร้อมที่จะให้อภัย เชื่อในคำพูดของลูก ถ้าเจอคนที่มีนิสัยแบบนี้ให้คบกับคนๆนั้นเถิด"
"อีกประการหนึ่ง ผู้ใดไม่มีกรรมชั่วด้วยกาย วาจาและใจ เจ้าไปจากที่นี้แล้วจงคบหาผู้นั้น ทำตนให้เหมือนบุตรผู้เกิดจากอกของผู้นั้นเถิด ส่วนคนที่มีจิตเหมือนน้ำย้อมขมิ้น มีจิตกลับกลอก รักง่ายหน่ายเร็ว อย่าไปคบเลยคนเช่นนี้"
ดาบสกุมารได้ฟังดังนั้น จึงกล่าวว่า "ลูกจะหาคนแบบนี้ได้ที่ได้ ถ้าอย่างนั้นขออยู่กับพ่อต่อแล้วกัน" ครั้นกล่าวแล้วก็หวนกลับมา ลำดับนั้น บิดาจึงได้บอกกสิณบริกรรมแก่ดาบสกุมารนั้น ดาบสทั้งสองมีฌานไม่เสื่อม ได้มีพรหมโลกเป็นที่ไปในเบื้องหน้า
พระศาสดา ครั้นทรงนำพระธรรมเทศนานี้มาแล้ว จึงทรงประชุมชาดกว่า
บุตรและกุมาริกาในครั้งนั้น ได้เป็นคนเหล่านี้
ส่วนดาบสผู้บิดาในครั้งนั้น ได้เป็น เราตถาคต ฉะนี้แล.
