สิกขา
สิกขา หมายถึง ปฏิปทาที่ตั้งไว้เพื่อศึกษา เป็นเครื่องมือในการฝึกหัดกาย วาจา ใจ ให้เรียบร้อยดีงาม มี 3 อย่าง คือ
1. อธิสีลสิกขา สิกขาคือศีลยิ่ง หมายถึง การรักษามารยาททางกาย วาจา ให้เรียบร้อยปราศจากโทษ
2. อธิจิตตสิกขา สิกขาคือจิตยิ่ง หมายถึง การรักษาจิตให้อยู่ในอำนาจ
3. อธิปัญญาสิกขา สิกขาคือปัญญายิ่ง หมายถึง การใช้ปัญญาพิจารณาให้รอบรู้ในสภาวธรรม
ไตรสิกขา หรือสิกขา 3 คือ ศีลสมาธิ ปัญญา เป็นกระบวนการปฏิบัติ หรือกระบวนการพัฒนา 3 ด้าน คือ
ศีล เป็นหลักการพัฒนาระดับความสัมพันธ์กับสิ่งแวดล้อมทางสังคม ศีล หรือ สีลสิกขา หมายถึงการประพฤติที่ดีงามตามระเบียบ วินัย ข้อบังคับ กฎ กติกาของสังคม ไม่ทำให้ผู้อื่นเดือดร้อน ไม่ทำให้ตนเองเดือดร้อนทั้งกายและใจ ในทางศาสนาเรียกว่า ศีล 5 ศีล 8 เป็นต้น ส่วนในทางบ้านเมืองเรียกว่ากฎหมาย บุคคลผู้มีศีลเป็นเบื้องต้น ย่อมมีอาการเป็นปกติทางกายพร้อมที่จะพันาจิตไปสู่ขั้นต่อไปคือสมาธิ
สมาธิ เป็นหลักการพัฒนาจิตใจให้มีสมรรถภาพและประสิทธิภาพในการคิดพิจารณาตัดสินใจ กระทำหรือไม่กระทำการใด ๆ จิตตสิกขา เป็นอาการขั้นต่อไปของจิตที่ต่อเนื่องจากสีลสิกขา เพราะเมื่อกายอยู่ในอาการสงบ จิตก็สงบ พร้อมที่จะพิจารณาสืบค้นหาเหตุผลของสรรพสิ่งว่าสิ่งที่กำลังอุบัติขี้น เป็นเหตุให้มีอุปาทานเข้าไปยึดมั่นถือมั่น ให้เกิดทุกข์หรือไม่
ปัญญา เป็นหลักการพัฒนาความรู้ความเข้าใจ รู้จักสิ่งทั้งหลายตามที่มันเป็น และสามารถแยกแยะวิเคราะห์สืบหาสาเหตุของสิ่งทั้งหลายได้ชัดแจ้ง ไตรสิกขาจึงเป็นกระบวนการพัฒนาแบบบูรณาการ ปัญญาสิกขา เป็นอาการที่ต่อเนื่องจากสีลสิกขา และจิตตสิกขา โดยเมื่อกายใจอยู่ในอาการสงบ ก็จะสามารถใช้ปัญญาพิจารณาด้วยเหตุและผล เข้าใจสรรพสิ่งทั้งหลายที่เกิดขึ้นตามความเป็นจริง ว่าเป็นไปด้วยอำนาจของอุปาทาน และไม่หลงเข้าไปยึดติดจนเกิดความทุกข์
*----------------------------------------------------------------------------------------------------------*
หนังสือ PD 007 พุทธธรรมทีปนี 1
หนังสือเรียน DOU หลักสูตร Pre-Degree