อรรถกถา มักกฏชาดก
ว่าด้วย ลิง
ณ พระวิหารเชตวัน สถานที่ที่พระศาสดาทรงประทับอยู่ วันหนึ่งพระองค์ ทรงตรัสถึงภิกษุรูปหนึ่งที่มีนิสัยหลอกลวง ว่าภิกษุทั้งหลายพระสงฆ์รูปนี้มิใช่หลอกลวงในบัดนี้เท่านั้น แม้เมื่อกาลก่อน เกิดเป็นลิงได้หลอกลวงเหมือนกัน จากนั้นตรัสนำเรื่องมาเล่าให้ฟัง มีใจความว่า
ในอดีตกาล สมัยพระเจ้าพรหมทัตเสวยราชสมบัติอยู่ในกรุงพาราณสี พระโพธิสัตว์ได้ถือกำเนิดขึ้นในตระกูลพราหมณ์ เมื่อเติบใหญ่ จึงเข้าเรียนที่เมืองตักกสิลา เมื่อจบการศึกษาได้แต่งงานกับหญิงสาวที่มีฐานะเท่าเทียมกัน ทั้งคู่ครองเรือนจนกระทั้งมีบุตรชายคนถือกำเนิดขึ้น เมื่อบุตรย่าเข้าสิบกว่าขวบ ผู้เป็นมารดาได้เสียชีวิตลงกระทันหัน บรรดาญาติที่ได้ยินข่าว ต่างพากันเศร้าโศกเสียใจเมื่อข่าวการตายกระจายไปทั่ว
หลังจากทำศพของภรรยาเสร็จเรียบร้อย ความเศร้ายังอยู่ ในความเงียบที่ปกคลุมบริเวณโดยรอบ คำถามมากมายถาโถมเข้ามาในความคิด "เราจะอยู่แบบนี้ไปทำไม" จึงได้เอ่ยชวนลูกชายของตนว่า จะไปออกบวชยังป่าที่หิมพานต์ ซึ่งบุตรชายนั้นยินดีที่จะติดตามไปด้วย
เมื่อทั้งสองเดินทางถึงป่าหิมพานต์เรียบร้อยแล้ว ออกบวชเป็นฤๅษี เที่ยวหาผลหมากรากไม้ป่าทานเป็นอาหาร
หลายปีต่อมา วันหนึ่งฝนตกกระหน่ำลงมาอย่างหนักเป็นเวลานาน พระโพธิสัตว์ได้ก่อไฟเพื่อลดความหนาวเย็นหลังจากฝนหยุดลง จากนั้นได้นอนอยู่บนระเบียงหน้าอาศรม โดยมีลูกชายนั่งอยู่ปลายเท้า ค่อยนวดให้กับพ่อของตนอยู่นั้น จู่ๆก็มีเสียงเรียกดังขึ้น "ท่านดาบส ท่านดาบส" ฤๅษีแก่ผิวกร้านแดดมายืนอยู่ตรงหน้า ในมีถือตะกร้าผลไม้ อีกข้างหนึ่งถือไม้เท้าค้ำยัน
"มีอะไรหรือท่านดาบสชรา" "เอ่อ ขอนั้งผิงไฟที่ท่านก่อไว้ได้ไหม พอดีเราหนาว" "ได้ครับ" ดาบสกุมารตอบรับอย่างว่าง่าย "ขอบใจท่านมาก" จากนั้นนักบวชชราเดินตรงไปนั่งยังก้อนหิน ที่อยู่ไม่ไกลจาก กองไฟเท่าไหร่นัก ผ่านไปไม่กี่อึดใจ ฤๅษีผู้พ่อที่นอนฟังการสนทนา ไม่ได้สนใจอะไรมากนัก ได้เอ่ยขึ้น "ลูก ฤๅษีผู้นั้นมาจากไหนหรอ" "ไม่รู้เหมือนกันครับ" "ไหนขอดูหน่อยสิ" จากนั้นผู้พ่อได้เอี้ยวตัวหันไปยังดาบสชราผู้นั้น เมื่อแว็บแรกที่เห็นก็รู้ว่าเป็นลิงพลางคิดในใจ "ลูกเราโดนหลอกเสียแล้ว"
จึงเดินลงมาจากอาศรม ยืนจ้องมองดาบสแก่ที่กำลังนั่งอยู่พักใหญ่ ก่อนเอ่ยขึ้น "ลูกเจ้าถูกหลอกแล้ว นี่ไม่ใช่ดาบสแต่เป็นลิงที่ปลอมตัวมา"
"ทำไมท่านพ่อถึงพูดเช่นนั้น" "ดาบสผู้มีศีลไม่มีหน้าตาเช่นนี้หรอก ลูกเอ๋ย เจ้าอย่าเรียกลิงมาเลย มันเข้ามาทำลายเรือนของเราได้"
เมื่อเอ่ยจบฤๅษีผู้พ่อคว้าคบไฟท่อนหนึ่ง พร้อมชี้ไปทางลิงป่า "ออกไปเดี๋ยวนี้ ถ้าไม่อยากถูกไฟไหม้ " เมื่อได้ยินคำขู่นั้น ลิงป่าทิ้งผ้าที่พันกาย วิ่งหนีเตลิดเปิดเปิง ผ้าผ่อนหลุดลุ่ย ก่อนจะวิ่งเข้าป่าไป
พระศาสดาทรงนำพระธรรมเทศนานี้มาแล้ว ทรงประชุมชาดก.
ลิงในครั้งนั้น ได้เป็น ภิกษุหลอกลวงในครั้งนี้
ดาบสกุมารได้เป็น ราหุล
ส่วนดาบส คือ เราตถาคต นี้แล.
