สาเหตุที่ตรัสชาดก พระทศพลประทับอยู่ ณ พระวิหารเชตวัน ทรงตรัสแก่ภิกษุผู้ละความเพียรซึ่งถูกนำมายังโรงธรรมสภาว่า โบราณกบัณฑิตทั้งหลายย่อมไม่สละความเพียรแม้ในเรื่องที่ไม่นำออกจากทุกข์ แล้วทรงนำเรื่องในอดีตมาสาธกดังนี้..
ในอดีต มีบุรุษหนุ่มผู้หนึ่งมีอาชีพเป็นผู้คุ้มกันภัยอาศัยอยู่ปากดง ต่อมาวันหนึ่ง พ่อค้าเกวียน500 เล่มมาว่าจ้างให้ชายหนุ่มคุ้มกันกองเกวียน ชายหนุ่มตกลงรับงานนี้พร้อมกับรับเงินค่าจ้างมาบุรุษหนุ่มชวนบริวารบุกป่าฟ่าดงคอยคุ้มกันเกวียนพ่อค้าอย่างเต็มกำลัง ระหว่างทางมีโจรดักซุ่มอยู่บุกเข้ามากลุ่มใหญ่ ทุกคนต่างกลัวตายยิ่งนัก พากันนอนราบกับพื้น มีแต่บุรุษหนุ่มผู้คุมเกวียนผู้เดียวเปล่งเสียงบันลือลั่นวิ่งเข้าต่อสู้โดยไม่คิดชีวิต ในที่สุดโจรก็แพ้ใจชายหนุ่มนี้ ยอมถอยหนีไปจนหมด เมื่อบุรุษหนุ่มส่งพ่อค้าพ้นดงแล้วก็เป็นอันหมดหน้าที่ ขออำลากองเกวียน พ่อค้ายังฉงนใจไม่หายได้ถามบุรุษผู้กล้าว่า..
"สหายเอ๋ย! ตอนที่โจรร้ายบุกเข้ามา ทำไมเจ้าถึงไม่ตกใจกลัวเลยรึ เจ้าก็เห็นลูกธนูอันคมกริบและดาบที่คมกล้าจ่อมาตรงหน้าขนาดนี้ ไฉนไม่ครั่นคร้ามบ้างเลย"บุรุษหนุ่มตอบอย่างองอาจว่า..
"เราเห็นโจรทำเช่นนั้นก็จริงแต่เรากลับยินดียิ่ง เพราะชีวิตของเราได้ ละมาก่อนแล้วตอนที่รับค่าจ้างจากท่าน คนผู้กล้าหาญหากยังอาลัยในชีวิตอยู่จะทำกิจของผู้กล้าได้อย่างไรกัน" กล่าวจบก็อำลาพ่อค้ากลับบ้านเอาเงินมาทำบุญ ทำทานต่อไป..
ประชุมชาดก
พระทศพลทรงประชุมชาดกว่า หัวหน้าทำการอารักขาครั้งนั้นคือตถาคตแลจากชาดกเรื่องนี้ ผู้คุมรู้ว่าภัยมีได้ทุกเมื่อ จึงเตรียมใจพร้อมสู้ตายอยู่ทุกขณะจิต หากยังอาลัยในชีวิต มิคิดฝึกเตรียมใจไว้ให้ชำนาญ ก็อาจจะกล้าในยามไม่มีภัย แต่เมื่อภัยมาปรากฏ จะกล้าไม่ออกหรือเข้าทำนองว่า "สิงห์สนามซ้อม หมูสนามแข่ง"
"นิสัยกล้าหาญยอมตายเพื่อคุณธรรม โดยไม่อาลัยในชีวิต" จึงนับเป็นนิสัยในวิถีนักสร้างบารมีที่นับเนื่องเข้าในวิริยบารมี
-----------------------------------------------
SB 405 ชาดก วิถีนักสร้างบารมี
กลุ่มวิชาพุทธวิธีในการพัฒนานิสัย
