การรักตัวกลัวตาย รักความสบาย รักชีวิตมากกว่าความดี เป็นสิ่งขัดขวางอย่างยิ่งยวดของการสร้างบารมี แท้ที่จริงความตายนั้นไม่น่ากลัวเท่าความเกียจคร้านในตัวคน ความเกียจคร้านทำให้ตายจากการสร้างบารมีได้อย่างง่ายดาย ความสบายเป็นดังสนิมของใจ เปรียบเหมือนสนิมเหล็กที่คอยกัดกร่อนเนื้อเหล็กให้ผุพัง ฉันใด เมื่อนักสร้างบารมีติดความสบายคราใดสนิมใจคือความเกียจคร้าน ก็จะมากัดกร่อนใจให้ตกต่ำเสื่อมคุณภาพลงไปเรื่อยๆ ฉันนั้น
ความเพียรช่วยกำจัดนิสัยซึมเซา หดหู่ ท้อแท้สิ้นหวัง ซึ่งเป็นสภาพใจที่อ่อนแอไม่สามารถพัฒนาจิตใจได้ ความเพียรทำให้ไม่หวาดหวั่นคนชั่ว ไม่หวาดกลัวคนพาล กล้าสวนกระแสที่ผิด กล้าทำหน้าที่กัลยาณมิตร ถูกดูหมิ่นก็องอาจ ไม่อายต่อการทำดี ไม่อ่อนข้อให้กับอุปสรรค ไม่ปริปากบ่นคนมีความเพียรย่อมมุ่งหวังความสำเร็จเป็นที่ตั้ง มิใช่แต่เพียงสู้เพื่อให้ผ่านพ้นอุปสรรคนับร้อยพันประการเท่านั้น แต่เพื่อ "ให้ได้ชัยชนะ" เป็นไปตามที่ตั้งใจเอาไว้
ความเพียร มีการทำอย่างต่อเนื่องเป็นสิ่งสำคัญอย่างมากต่อการสร้างนิสัยใหม่ ที่จะประทับโปรแกรมฝังลงในใจอย่างได้ผล การย่อหย่อนโดยทำๆ หยุดๆ ทำบ้างมิทำบ้างจะทำให้หวนคืนสู่นิสัยเดิมที่เคยชินอีก แก้ไม่รู้จบ หากไม่สร้างสรรค์ทุกโอกาสที่เกิดขึ้นเพื่อ "ฝึกฝน" นิสัยใหม่ นิสัยของบุคคลนั้นย่อมยังคงเหมือนเดิมไม่เปลี่ยนแปลง ขณะลงมือทำสิ่งท้าทายน่าตื่นเต้น เป็นเวลาที่คนเราเสียขวัญ ซึ่งต้องทุ่มเทสุดตัวเพื่อผละจากสิ่งเก่าๆ ออกไปให้ได้แล้วเริ่มสิ่งใหม่ๆ การวางแผนอย่างดีจะช่วยให้เกิดความเชื่อมั่นได้ หากปล่อยตัว ปล่อยใจ ชีวิตก็จะเฉื่อยชาไปตามกระแสกิเลสมิอาจพัฒนา
การสร้างบารมีเป็นการทำสงคราม วางเดิมพันกันด้วยชีวิตในสังสารวัฏ มีการคาดโทษในนรกอันสุดแสนโหดเหี้ยมอย่างที่ความทรมานในมนุษยโลกเทียบไม่ได้แม้สักนิด และผู้ที่คิดต่อสู้เท่านั้นจึงจะประสบชัยชนะ นักสร้างบารมีต้องทรหด คนที่ไม่สู้ หนักไม่เอา เบาไม่ไหว หนีลูกเดียว อยู่กับชีวิตที่ผิดพลาดเดิมๆ ไม่กล้าเปลี่ยนแปลงตนเอง จะเป็นเหมือนเหล็กเนื้อไม่ดีที่ช่างตีไม่ได้ คนไม่สู้ครูก็ฝึกไม่ได้ คนไม่ขยันหมั่นเพียรย่อมเป็นคนริษยาง่าย เมื่อเห็นสมบัติผู้อื่นแล้วก็ไม่คิดพากเพียรให้เกิดคุณสมบัติเช่นนั้นบ้าง รู้ว่าตนไม่มีวันได้คุณสมบัติเช่นนั้น จึงไม่ยินดีในสมบัติของผู้อื่น ริษยาผู้อื่นอยู่เสมอ
ภาษิตในชาดก
บุคคลไม่ควรสิ้นหวังควรทำความเพียรอย่างเดียว เพราะผู้ทำความเพียรแล้ว ย่อมสำเร็จผลอย่างนี้ บัณฑิตพึงหวังร่ำไปไม่พึงเบื่อหน่าย ไม่ควรตัดความหวังว่าเราจะไม่ได้ผลของความเพียรผลแห่งความเพียรของผู้สมบูรณ์ด้วยศีลย่อมสำเร็จได้อย่างน่าอัศจรรย์
ผู้ใดในเวลาต้องช้ากลับรีบด่วนทำเร็ว และในเวลาต้องรีบด่วนกลับทำช้าไป ผู้นั้นตัดรอนประโยชน์ตนเหมือนคนเหยียบใบตาลแห้งให้แหลกละเอียดไปส่วนผู้ใดในยามช้าก็ทำช้า ถึงคราวเร็วก็รีบทำเร็วไว ประโยชน์ของผู้นั้นย่อมบริบูรณ์ เหมือนดวงจันทร์กำจัดความมืดจนเต็มดวงถึงคราวลำบากก็ทนลำบากได้ไม่ย่อท้อ ผู้นั้นจัดว่าเป็นปราชญ์ ย่อมได้รับความสุขอันเป็นปลายทางแห่งความลำบาก
ผู้ฉลาดแยกแยะเหตุผลการงาน ขยันตามเวลา ไม่เกียจคร้าน บากบั่นทำงานตามกาล ผลงานของผู้นั้นย่อมสำเร็จตัวเรานั่นแหละ ดีที่สุด ประเสริฐยอดเยี่ยมที่สุด ฝึกฝนตนเองดีแล้ว จะได้สิ่งที่ตัวรักในภายหลังเราไตร่ตรองถึงข้อปฏิบัติแห่งโลกและอานิสงส์ความเพียรแล้ว แม้ไม่เห็นฝังเราก็ต้องพยายามว่ายต่อไป หากเราทำความพยายามจนตายก็พ้นคำครหา ไม่เป็นหนี้ในมารดาบิดาและหมู่ญาติ และไม่ต้องเดือดร้อนใจในภายหลัง หากเราละความเพียรเสียก็จะได้รับผลของความเกียจคร้าน
-----------------------------------------------
SB 405 ชาดก วิถีนักสร้างบารมี
กลุ่มวิชาพุทธวิธีในการพัฒนานิสัย
