สาเหตุที่ตรัสชาดก ณ พระวิหารเชตวัน ภิกษุนั่งสนทนาถึงคุณของพระอานนท์ว่า ภิกษุชาวชนบทมีบุญน้อย ไปยังถนนที่ขายดอกอุบลก็ไม่ได้ดอกไม้มาบูชาต้นโพธิ์ส่วนพระเถระไปประเดี๋ยวก็ได้มาแล้ว พระทศพลเสด็จมาทรงทราบเรื่องสนทนาแล้วตรัสว่า แม้ในกาลก่อนผู้กล่าวคำดีก็ได้แล้วเหมือนกัน จึงทรงนำเรื่องในอดีตมาสาธกดังนี้..
อดีตกาลนานมาแล้ว ณ เมืองๆ หนึ่ง ได้มีงานมหรสพใหญ่ใจกลางนคร งานเทศกาลกำลังจะเริ่มขึ้นแล้ว ชายหนุ่ม 3 คนกำลังเดินทางมาร่วมงาน ระหว่างทางผ่านสระบัวใหญ่สระหนึ่ง ชายทั้ง3 คิดอยากจะได้ดอกบัวมาประดับออกงาน แต่สระนี้มีชายจมูกแหว่งเฝ้ารักษาอยู่ บุรุษหนุ่มคนแรกเดินเข้าไปอย่างมั่นใจแล้วกล่าวว่า..
"คุณลุง! ฉันขอดอกบัวสักดอกจะได้ไหม ฉันหน่ะ! จะขอให้จมูกของคุณลุงงอกขึ้นมาใหม่ได้อีกเหมือนผมกับหนวดของคุณลุงเลย"
ชายคนแรกมิคาดคิด นอกจากไม่ได้ดอกบัวแล้วยังถูกเจ้าของสระโกรธใส่เข้าอีก เป็นอันว่า
บุรุษคนแรกตกรอบไป เป็นโอกาสบุรุษคนที่สองบ้าง..
"สหายเอ๋ย! ฉันขอดอกบัวท่านสักดอกจะได้ไหมล่ะ ฉันขอให้จมูกของ หายงอกขึ้นใหม่ได้เหมือนต้นไม้ที่งอกขึ้นได้สักวัน" เจ้าของสระยิ่งไม่พอใจหนักเข้าไปอีก ชายคนที่สามจึงเข้ามาขอบ้างว่า..
"สองคนนั่นพูดเพ้อเจ้อ เพราะคิดว่าท่านจะให้ดอกบัวเขา แต่เขาย่อมไม่ได้จากท่านแน่ เพราะเขาจะพูดหรือไม่พูด จมูกของท่านไม่งอกขึ้นอีกได้เลย ดังนั้นสหายเอ๋ย! ฉันขอดอกบัวจากท่าน ท่านให้ฉันสักดอกเถิด"
ชายเจ้าของสระกล่าวตอบอย่างพึงพอใจว่า..
"สองคนนั่นพูดโกหกแก่เรา แต่ท่านกล่าวตามความเป็นจริงสหายเอ๋ย! อย่าว่าแต่ดอกเดียวเลย ดอกบัวทั้งสระนี่คู่ควรแก่ท่านแล้ว"
ชายจมูกแหว่งเดินถือดอกบัวบานหลากสีกำใหญ่มาให้ ชายหนุ่มได้ดอกบัวที่นับค่าไม่ได้ เพราะได้มาด้วยสัจจวาจาโดยแท้
"คนจริงคำจริงแท้ ไม่พ่ายแพ้วาจาตนหากหลอกตนลวงกมล หมดสิ้นค่าชั่วสิ้นดี"
ประชุมชาดก
พระทศพลทรงประชุมชาดกว่า บุตรเศรษฐีที่ได้ดอกปทุมครั้งนั้นมาเป็นตถาคตแล จากชาดกเรื่องนี้ พูดเกินจริงนอกจากคำไม่จริงแล้ว ยังไม่จริงใจอีกด้วย
"นิสัยชอบพูดคำจริง และจริงใจ" จึงนับเป็นนิสัยในวิถีนักสร้างบารมีที่นับเนื่องเข้าใน
สัจจบารมี
-----------------------------------------------
SB 405 ชาดก วิถีนักสร้างบารมี
กลุ่มวิชาพุทธวิธีในการพัฒนานิสัย
